UN GRITO PARA LOLA

Eu penso que a miña avoa ten o nome máis común de España. Ten o nome máis común de España, estou segura, co seu María de rigor precedendo un relixioso Dolores, como nuestraseñora, e uns insulsos, insubstanciais e exquisitamente comúns García e Sánchez que a irmandan con máis da metade da poboación do país. María Dolores García Sánchez naceu hai oitenta e nove anos, viviu dous anos da efémera Segunda República española, unha guerra, unha ditadura e unha monarquía parlamentaria. Case setenta anos despois viu nacer a autora do libro que sostén entre as mans, e que, por casualidade, resultou ser a súa última neta. 

No agosto que a fixo soprar as candeas do seu vixésimo primeiro aniversario, a miña propia idade no momento de escribir estas liñas, había tempo que xa deixara de estudar e en escasos dous anos arrolaría o berce da primeira filla, froito do previo casamento que o nacionalcatolicismo dun non tan lonxano mil novecentos cincuenta e oito —e escríboo ben lento, con letras e non con números, porque presumo que nunha posguerra a vida debía demorarse en pasar bastante máis do que leva escribir catro cifras— esixía a toda familia de ben. Nunca estudou máis. Nunca fixo carreira. Nunca asinou un libro co seu nome, María Dolores García Sánchez, porque era demasiado común en España. O nome, tamén.

Hai uns días entregueille unha novela na que non figuraba o seu apelido, pero si o do seu fillo. Escribino eu, abuela, díxenlle —porque eu non a chamo avoa, senón abuela, un castelanismo que me resisto a abandonar por moito que a miña vocación filolóxica se erixa contraria á solución lingüística que aos dous anos de vida me identificou por vez primeira como parte dunha comunidade que excedía o íntimo núcleo configurado pola miña nai e o meu pai, para abrirme á posibilidade dun cariño menos cotián que intenso, e que axiña descubrín que adoitaba ulir a empanada de bonito acabada de facer—. Ela recibiuno coa seriedade impresa nunha face que reserva para as cousas que lle importan e a sorprenden a partes iguais. Desvirgou a primeira páxina co paso artrítico de quen vai cara aos noventa anos e por un momento sentín que as letras que espallei coa maioría de idade acabada de estrear sobre o teclado dun portátil eran capaces de gritar a través de sesenta e oito anos de diferenza xeracional.

Deberon de gritar bastante tempo, a xulgar polo que botaron as súas pupilas fixas na superficie lisa do papel acabado de estrear, o cello constrinxido nun xesto do que me confeso directa herdeira, a cabeza levemente adiantada para contemplar mellor as liñas impresas nos talleres dunha editorial fundada, cando ela contaba dezaseis anos, para salvar gran parte do panorama literario da lingua na que falou toda a vida. Aínda que ela iso non o sabe. Igual que tampouco sabe o que é o thigh gap. Nin o que di Rod Stewart en I don't wanna talk about it, que no Rial que a viu medrar nunca se falou inglés. Nin que dúas mulleres poden darse un bico longo e público na boca, tan longo como a ditadura que llo censurou ás da súa xeración. Todo iso escribino entre a portada axilmente sostida polas súas xemas dereitas e a cuberta que fica apoiada no mantel de cadros verdes dos domingos.

Miña abuela non sabe nada diso, non está familiarizada coa acelerada cotiandade dos elementos que tinguen o día a día dos que nacimos noutra centuria, noutro milenio. Quizais mesmo teña dificultades para entender algunha palabra do idioma no que a pariron a ela, e ela a meu pai, e no que meu pai arrolou o meu propio berce ata que fun o suficientemente autónoma como para asinar unha novela co apelido dun canteiro que morreu moito antes de criar cinco criaturas e moi cedo como para saber que sería sogro de María Dolores García Sánchez e bisavó de Noela Rivas Cantelar. Con todo, entendeume. E eu entendina a ela. E asumín con dignidade o respecto mutuo que ambas profesamos a todas esas incógnitas que entre nós impoñen case sete décadas de distancia. Porque ela non saberá o que significan as letras TCA, pero eu non coñezo a angustia inclemente da cartilla de racionamento coa que unha nai solteira a alimentaba a ela e a dúas meniñas máis. Non saberá que é o test de Cooper ao que a miña protagonista se enfronta nas clases de educación fisica, pero eu non sei o que é ir á malla baixo o ardor dun sol de verán que non entende de cronómetros. Non saberá que na miña novela os adverbios rematados en -mente carecen de acento porque así o ditaminaron unhas normas aprobadas nun ano no que ela xa criara tres fillos, pero a miña gorxa nunca emitirá coa mesma pulcritude riscada a gheada faringal que mamou na contorna brionesa nun tempo no que a ela non chegaban os estudos de dialectoloxía. 

Así foi que despois de varios minutos absorta na lectura dun mundo que non coñecía pero sei que recoñeceu, desviou a mirada —dun marrón cuxa insipidez maldixen en repetidas ocasións durante a miña adolescencia por terse sobreposto, nas marabillas da viaxe xenética, á envolvente claridade do iris do meu avó— para contestar a voz que lle preguntou se entendía algo do que acababa de ler. E contestou, con máis cátedra que un claustro de entendidos ilustres, que ela saber non sabía, pero que nunca perdera a vontade de que llo aprenderan. E ti, mighiña —a única palabra que de seguro sempre pronunciarei con abnegada fidelidade á gheada que dela mamei—, non sei de onde sacaches o saber ese que tes, pero non o perdas.

Gustaríame terlle dito nese momento á muller co nome máis común de España que eu si sei de onde o  saquei. Saqueino das oportunidades que sementaron todas as Marías, e as Dolores García e Sánchez que non saben, pero moito entenden. Das que fixeron posible que eu me chame Noela, e non María Dolores, e teña que corrixir a ausencia dun i cada vez que se pasa lista nunha aula na que estou presente, que non, profe, que non está mal escrito, que é así, porque non é un nome moi común. Das mulleres tan correntes, tan vacuas e tan pouco instruídas que, fíxate, labraron, nutriron e inspiraron a todas as que non tivemos maior sorte cá de vivir unha vida que pode escribirse co trazado veloz, esquivo, fluído das cifras e non das letras. E a todas elas gardarei a tenrura dun agradecemento que envolve a forzada e solemne mediocridade das súas existencias, para facerlles saber, ás que aínda conserven a vontade de que llo aprendan, que a elas debo o privilexio de poder asinar, e o luxo de non ter que facelo con pseudónimo masculino. Grazas, grazas e un millón de veces grazas.

Noela Rivas