Lei de vida

Escasamente andada a miña vintena, coa relativa experiencia e a inmensa ignorancia que os pasos dados me outorgan, podo dicir que batín, de xeito inevitable, co dó nalgunha das súas inexorables formas. A marcha de quen cría compañía permanente. O desamor de instituto, que ole a tinte de salón de peiteado e vodka de catro euros. A morte como fenómeno distante, a dúas ou tres xeracións de min. O dó, en definitiva, como a manifestación palpable dunha ausencia, algunhas veces abrupto, as máis delas crónica dunha morte anunciada. O dó que desgarra, remenda e acaba causando tenrura ou vergoña, mais non necesariamente nesa orde nin cun efecto unívoco. A dor humana polo que xa non é nin está, poderiamos resumilo, aínda que non pretendo aquí dilucidar a esencia dun concepto sobre o que se verteron ríos de tinta con desembocadura en tratados filosóficos e psicolóxicos de grande altura intelectual e clínica. Con todo, hai un dó escasamente tratado como tal, do que os que temos o privilexio de experimentalo somos conscientes desde que nacemos e, aínda así, honramos de xeito fragmentario, como ás agachadas, por non sentírmonos no dereito de experimentar a estrañeza, e moito menos a pena, do que é considerado lei de vida. 

Sexa quizais polo escaso cariño que profeso a todo o xurídico, ben sabido polos que me coñecen un mínimo; ou se cadra polo moito aprecio que lle teño á vida na que tiven a graza de caer neste mundo, a min o da lei de vida como xustificación inapelable de todo cambio non acaba de convencerme. A vida é algo nuclearmente humano, e como tal, suxeito a matices, porque se algo aprendín nestas dúas décadas é que no humano as cousas son de todo menos claras ou escuras na súa integridade. Teño en mente, ao escribir estas liñas, un tipo de dó particular, meu e do restrinxido círculo de persoas coñecidas e aproximadamente da miña idade, probablemente extrapolable a moitas outras que poida se molesten en lerme, ás que entre finais da adolescencia e comezos da vida adulta lles tocou asumir a decadencia do símbolo máis entrañable dos que fomos agasallados cunha infancia que pode chamarse feliz: a casa dos avós. 

Non me refiro, necesariamente, á decadencia como sinónimo de morte, nin sequera de ausencia. Poida que a maneira máis axeitada de describilo que se me ocorre sexa acudindo a un concepto do ruso Mijaíl Bajtín, causa de máis dunha dor de cabeza cando trataba de memorizar o seu nome para o exame de Teoría e crítica literarias —que ben podía chamarse Xoán ou Manolo, digo eu—: o cronotopo. Para min, a casa dos avós é iso, unha sorte de cronotopo literario, novelesco, unha unidade indisoluble de carácter espazo-temporal. Explícome. A casa dos avós é, nas súas últimas circunstancias, máis que nunca testemuña dunha época. Na nosa conciencia egoísta de nenos, pertence, en concreto, á época na que nos daban de merendar pan con chocolate e nos gardaban un anaco de rosca para mollar no colacao. Dá igual a forma, a antigüidade ou o número de xeracións anteriores que pasasen por ela, a casa dos avós sempre vai estar restrinxida, desde os ollos dos que contamos coa inmensa sorte de exercer de netos afeitos ao disfrace de consentidos cada vez que poñiamos un pé nela, ao cronotopo de dez, quince ou vinte anos no que se desenvolveu a novela dunha senectude que non se nos revelou ata que, efectivamente, ocorreu o que máis sabiamos e menos esperabamos: fixéronse maiores. 

É algo así como entender que os lugares e as persoas escapan á infinitude, pero na súa versión dolorosa, que é cando aprendes que os teus lugares e as túas persoas tamén o fan. A casa dos avós non desaparece dun día para outro, a non ser que sexa vítima dunha catástrofe momentaneamente superposta ao paso do tempo. Segue aí, en ocasións co mesmo vigor que hai vinte anos, ergueita, ben coidada, igualmente notoria. Porén, vai progresivamente afastándose do cronotopo, dando paso a unha nova dimensión, a unha nova forma de ver e entender por que estás, e que significa estar aí. As pedras van ennegrecendo de forma paralela ao branco dos cabelos dos que son ou foran os seus donos. As gretas abren sucos nas paredes como as enrugas o fan na súa pel. As herbas medran e eles, que xa non mercan chocolate nin cocen rosca, van sucumbindo ao achicar da vida cando empeza a parecerse máis á morte. É triste pensalo, nun primeiro momento, cando a chave que abre a porta principal cambia de peto, cando a cociña non ole exactamente igual, cando o mobiliario desfasado se cambia. A nosa mentada conciencia egoísta de nenos ínstanos a tentar recoller os anacos do que queda, a reconstruílos, tratar de pegalos nalgunha forma incoherente pero reconfortante para o noso ollar de infantes nostálxicos, ata que nos damos conta de que non temos dereito a facelo, por unha sinxela razón: porque xa non é a casa dos avós. 

É, ademais, doloroso se eles xa non están, pero é especialmente doloroso se seguen aí. Na casa dun fillo ou dun neto. Nunha residencia ou nun hospital. Un só ou os dous. Iso é irrelevante agora e pertence á circunstancia particular de cada un e ao xeito e medida en que a fortuna decida tratalos nos seus últimos anos. Ese é outro dó. O dó sobre o que eu escribo é esquivo, un pouco vergoñento e incriblemente absurdo. Non é inxusto, coma tantos outros, pois acaba por materializarse na factura que debe pagarse por ter sido feliz nesa harmónica conxunción entre cronos e topos que Bajtín bosquexa desde a centuria pasada. As pedras poden limparse, as gretas encherse e as herbas cortarse, pero, e permítaseme caer no tópico das comidas dominicais, as paredes xa non resoan co eco dunha sobremesa que se xunta coa cea, a leira non se moldea baixo o arado, abríndose solícita á man humana para recibir o tubérculo que deleitará padais en forma de tortilla meses despois, nin a lareira alumea unha parola entre veciños despois da partida. E é incriblemente absurdo e está indisolublemente ligado á idealización dun recordo que tivo o seu momento e o seu lugar, e que sería estúpido e inútil tratar de evocar de forma mimética. Porque agora as sobremesas son cos amigos ou con outra familia, porque ti xa non tes nin idea de poñer as patacas e porque agora os veciños non chegan sen previo aviso para xogar ás cartas. E, a verdade, non o botas de menos na actualidade, bótalo de menos desde a actualidade na dimensión na que esta era a realidade coñecida, a tradición de fin de semana, o pequeno reduto que aínda te permites idealizar libre de toda mancha, aínda que as tivese, porque é a túa maneira de dicirte que no tempo de ser neno che outorgaron a oportunidade de pertencer a un grupo que máis tarde repudiarás, amarás ou co que aprenderás a convivir de xeito diferente e non necesariamente peor.

É por iso que considero o da casa dos avós un dó peculiar, porque chega ao medrar e darte conta de que non todo o mundo pode experimentalo, non todo o mundo pode transformalo na dignidade de sentir cariño polas raíces dun mesmo e non todo o mundo pode consolarse coa idea de que en tempos complicados sempre pode volverse ao recordo do que eliximos gardar como unha memoria que foi mellor. Creo que é importante recoñecelo, honrar un dó que ás veces só nos acorda cando as festas de aniversario xa non son o mesmo, cando somos conscientes de vivir no limbo que precede un cambio de xeración e combinalo coa ilusión da creación do noso cronotopo particular, ese no que xa non somos netos disfrazados de consentidos, mais non por iso deixamos de ser fillos, irmáns, amigos ou parellas. E que aínda que doia desprenderse da primeira, son moitas as casas que nos quedan por habitar.

Noela Rivas