A de Manolo

Non tardei en recoñecela. O mesmo tellado de uralita a dúas augas, as mesmas ventás selladas con contras dun azul gastado, como escorregadizo, e a inconfundible figura do galgo na porta, presidindo o porche que dá acceso á vivenda. Sobre a silueta do que no seu tempo fora un pequeno hórreo, e que agora se erixía nunha estrutura semiderruída da que só se conservaban algunhas táboas, que semellaban cravadas na pedra coa mesma desgana de quen non se molestara nunca en arranxar a desaparecida punta da cruz cristiá na que remataba a construción, sucumbía agora o papel do xornal no que estaba contemplando as fotografías ante a calidez do meu café matutino. Era esa. Tiña que selo.

A de Manolo fora sempre unha desas casas atemporais, ou excesivamente temporais, pois todo canto a constituía parecía pertencer a unha época diferente, e sobre a base decimonónica que herdara —máis por fortuna de ser sobriño dun cura que por ostentar a condición de petrucio, pois era fillo de solteira—, foi engadindo pequenos arranxos que resultaron nun mosaico amalgamado de estilos que intentaron en van ocultar a morfoloxía da antiga vivenda labrega. Eu lembrábaa ben, de cando era un cativo, pois vivía a escasos metros, e só foi cando cumprín os oito anos que miña nai decidiu que os mocasíns de pel que me mercara na de Tomasa debían pisar o limiar da súa porta, custiodada polo mesmo galgo petrificado que me miraba dende o xornal, para acudir con puntualidade británica cada sábado ás miñas clases de pasantía.

Manolo ensinaba ben. Daquela, acababa de xubilarse como mestre na extinta unitaria na que eu mesmo aprendera a ler. Nunca tivera fillos, a muller morréralle había xa moitos anos dun cancro de páncreas e el non volvera emparellar. No escaso par de cursos que asistín ás súas clases, Manolo amosara unha devoción quasi beata pola profesión. Axudábame coas ecuacións máis complexas e, grazas a el, obtiven as calificacións necesarias para ser beneficiario da beca que me permitiría concluír os meus estudos no seminario, en Compostela. Catro anos máis tarde, graduado xa en Economía, entrei a traballar na mesma empresa que me acababa de deixar na rúa en concepto de dano colateral, materializado nun ERE, había cousa de dous días.

Foi por iso que no meu primeiro luns como desempregado dende que iniciara a miña vida laboral, e case dúas décadas despois dende a última vez que abandonara a casa do meu profesor de infancia, a xema do meu índice non puido senón deterse de socato ante o recoñecemento como familiar da vivenda que alugaba un cuarto con dereito a cociña e salón compartidos na comarca do Deza. Ideal para min. Dende o pasamento de papá, miña irmá decidira mercar a miña parte da casa familiar e vendela, para trasladarse con mamá, cuxa demencia xa comezaba a ser acusada, ao duplex de Vilagarcía que alugara con Xabier ao quedar embarazada. Non me quedaba familia na aldea, e se quería aceptar o posto de contable que un compadecido Xosé Manuel —primeiramente compañeiro de pupitre e posteriormente de viños—, quen amasara unha pequena fortuna montando unha empresa de metalurxia, me ofertara nun alarde de compensación pola adolescencia compartida, convíñame alugar un cuarto canto antes.

O papeleo non levou moito. Un par de sinaturas e o día un xa estaba durmindo baixo o teito que tantas e tantas tardes fora testemuña do meu desespero coas ecuacións alxebraicas. Manolo pareceu contrariado cando o saudei coa familiaridade de quen retorna ao fogar despois dunha longa tempada, pois en bastante difería o aspecto varudo e xa algo canoso do home que tiña en fronte daquel do meniño obtuso a quen instruíra nalgunhas tardes dos anos noventa. Eu tamén o atopei cambiado, máis delgado, recluído o pasado vigor dos seus ademáns docentes na lentitude dun corpo artrítico de octoxenario. Coa fatigosa habelencia que esixe a senectude, guioume ata ao cuarto no que debía instalarme. Explicoume que era o que adoitaba ocupar el, pero que dende que rompera a cadeira decidira trasladar o seu dormitorio ao andar inferior. O raio da escaleira, xa sabes.

Despois de facer a cama e depositar un par de colonias sobre a cómoda, abrín o armario para comezar a colocar a roupa. Esquecera mercar perchas, pero Manolo dispuxera unha boa morea delas para o meu uso, máis das que imaxinaba que puidese ter un mestre xubilado. Estaba xa rematando co segundo montón de xerseis cando reparei en que a táboa dun dos caixóns sobresaía polo bordo. Tirei por ela co obxectivo de comprobar que era o que a estaba a atrancar e asistín perplexo a un espectáculo de perrucas, saias, suxeitadores e todo tipo de pezas de roupa feminina. Axiña asumín que se trataría dos restos dalgún disfrace dos que Manolo usaba para as obras de teatro do colexio, pero o talle das prendas parecíame demasiado excesivo para o corpo dun rapaz.

Rematei de acomodar os meus pantalóns e gardei ben os calcetíns no estante de abaixo, e só entón baixei á cociña e estendinlle a Manolo a bolsa na que achara o desconcertante botín agochado. Agardando unha explicación que nunca cheguei a verbalizar, vin nos ollos do antigo mestre o escintileo delator dunha mestura entre a vergoña e o alivio. En silencio, abriu a bolsa e comezou a vestir as prendas cunha axilidade ritualista, enfundándose nunha saia estampada combinada cunha blusa de encaixe e rematando o atuendo cunha perruca morena de media melena.

-Agora xa sabes quen son.

E comprendino. Comprendín a reclusión dunha muller que naceu na desgracia de chamarse Manolo. A escolla do Maxisterio “para mulleres” coa que gañou a burla da propia nai. A inexistencia de espellos na casa atemporal, ou excesivamente temporal. A perruca. As saias. E a remota clase de bioloxía na que un pícaro con idade suficiente para entender pero non para comprender testemuñou a explicación de quen lle dixo que de muller, a condición pode ou non asignarse, pero dun xeito ou doutro, a consecuencia sempre se sofre.

Noela Rivas