De boca en boca

 

Cantaba Fito aló polo 2006 que por la boca vive el pez. Non sei que opinará o bilbaíno, pero eu creo que no fondo todos somos un pouco peixes. Coa boca respiramos e comemos, para vivir; pero tamén falamos e bicamos, para sentirnos vivos (ou para intentalo). No último par de anos tivemos que tapala máis do habitual e que tire a primeira pedra quen non sentise, aínda que fose por un segundo, que lle faltaba o aire. Porque pola boca tamén se pode morrer. E, se se morde o anzol, mórrese. 

Pode parecer esta unha morte absurda reservada en exclusiva aos nosos compañeiros subacuáticos, porque que ser humano no pleno uso das súas facultades picaría nun gancho de metal atraído pola suculencia dunha miñoca? Absolutamente ningún. De non ser así, teriamos que lamentar as mortes de centos de persoas a mans dunha ignorancia suma que os faría perecer, precisamente, pola boca. Mais a realidade, como ben é sabido, supera a ficción, e a unha decena de días dos albores do 2023 a prensa faise eco da morte máis cruel de todas: a da mocidade. Recolle o titular que o censo sitúa por vez primeira o castelán como a lingua usada con máis frecuencia en Galicia, e eu pregúntome, despois de lelo unhas cantas veces, se toda esa xente saberá que despois da miñoca, vén o gancho. 

Quizais o dato máis arrepiante sexa o do 30% dos menores de 20 anos con dificultades serias para usar a lingua galega, que lles corresponde, claro está, pola casualidade fortuíta de seren paridos na terra de las Tanxugueiriñas, pero que está lonxe de ser súa (a lingua, digo, o da terra xa se me escapa, déixoo ao discernir do ultimamente tan atarefado Tribunal Constitucional). E volvo preguntarme, porque eu sempre fun de preguntar moito, se estas bocas saberán que de pouco serve berrar para que te entendan ao outro lado do charco se na casa non tes quen te escoite. A porcentaxe é semellante na parte oposta da balanza, cun 35% das persoas mozas que empregan o galego frecuentemente coa súa familia, diminuíndo ata o 31% se se trata das súas amizades, que a ver cómo le voy hablar ahora gallego al Javi, que no doy, que desde que éramos unos cativiños y nos cogían en el colo hablamos castellano entre nosotros. 

As porcentaxes a min, que sempre fun máis de letras, pouco me interesan. O verdadeiramente preocupante é o que esconden detrás, aínda que o fedor a vergoña poida que impida a máis dun achegarse. Mais se te achegas o suficiente, deixa de ulir, e comeza a doer. E a dor é sempre paso previo á fortaleza crecente ou á debilidade mortal. Cada quen sabe en que plano situar a súa propia boca. A miña, que as porcentaxes localizaban ata agora nun limbo estable, parece querer decantarse pola rendición consonte os últimos datos. Pero a min nunca me definiron as matemáticas, e aínda asumindo a realidade factual, para chegar á solución hai que encadear un conxunto de operacións, se non me falla a memoria. E as cadeas, ben se sabe, son máis difíciles de romper.

Existe algo máis cruel que o renegar do propio e é a súa ignorancia. O primeiro causa, a ollos de quen escribe estas liñas, rabia; o segundo, desesperanza. Os prexuízos de quen nos precedeu privaron os máis desafortunados da experiencia diferencial do falar de seu, do idioma configurado desde e para a súa propia realidade, que xa non é súa, e menos propia. Os bebés do novo milenio fomos concibidos na conveniencia da homoxeneidade, da globalización, da omnipotente inter-comprensión. E que casualidade que cada vez nos entendemos menos. De escoitarnos, nin falemos. As voces dos vellos quedan relegadas ao desfase, á obsolescencia, e con elas enterramos o xene cultural que nos distinguía das bocas que se moven ao outro lado da fronteira.

A lingua do berce no que descansen os nosos fillos non será a que arrolaba o sono dos nosos avós, e que máis dá, mentres consigas durmilos. Non saberán bicar coa mesma lingua ca nós, e que importancia ten, se din que os bicos con lingua son un invento francés. Menos chorarán de saudades, que só existirán no galego extinto, e terán que conformarse con la nostalgia, que non é tan profunda, e digo eu que se un se pon a chorar, pois que o chore xa todo, que nunca é bo deixarse nada dentro. E quizais o máis sanguento sexa que nunca defenderán a identidade, que moito antes de que nazan se perderá pola boca que os fixo vivir, pero xa non estar vivos (nin intentalo).

Noela Rivas